فهرست مطالب
اتحاد جماهیر شوروی در اوج قدرت متشکل از بیش از دوازده جمهوری در سراسر اروپا و آسیا بود که پس از فروپاشی، هر کدام مسیر متفاوتی را در پیش گرفتند.
به گزارش ره آورد نیوز، اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در سال 1922 به عنوان کنفدراسیون روسیه، بلاروس، اوکراین و ماوراء قفقاز (متشکل از گرجستان، آذربایجان و ارمنستان) تأسیس شد. این اتحاد در نهایت به 15 جمهوری و یک ابرقدرت جهانی تبدیل شد؛ اتحاد جماهیر شوروی نزدیک به 130 گروه قومی که 11 منطقه زمانی را در بر می‌گرفت، در خود جای داده بود.
روزهای اولیه شکل گیری اتحاد جماهیر شوروی
ترس از شورش های ملی گرایانه توسط غیرروس ها باعث شد بلشویک ها در روزهای اولیه شکل گیری اتحاد جماهیر شوروی حق مالکیت سرزمین های ملی، مدارس به زبان مادری و سازمان های فرهنگی را تضمین کنند. آن نهادها برای اشباع کردن مردم از ارزش‌ها و شیوه های سوسیالیستی شکل گرفته بودند.
از بسیاری جهات، سیاست ملیت بلشویک‌ها همانطور که مدنظر بود عمل کرد – به این معنا که به ادغام مردم غیر روسی در دولت، جامعه، اقتصاد و فرهنگ شوروی در حال تحول کمک کرد. اما همچنین بی وقفه از مردم شوروی می خواست که در مورد خود با شرایط ملی فکر کنند و قومیت را در مرکز سیاست شوروی قرار داد.
زمانی که اتحاد جماهیر شوروی در امتداد خطوط ملی در سال 1991 از هم پاشید، «با توجه به اینکه روح ملی گرایی در تمامی سرزمین اتحادیه وجود داشت، سیاستمداران و مردم عادی را برآن داشت تا مسیرهای جدید و کاملاً ملی را برای خود به‌عنوان دولت‌های ملی مستقل ترسیم کنند». برخی از آن جمهوری‌های سابق به دموکراسی‌های طرفدار اروپا با اقتصاد مبتنی بر بازار تبدیل شدند، در حالی که برخی دیگر همسو با روسیه باقی ماندند.
جمهوری‌های عضو اتحاد جماهیر شوروی
روسیه
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری برجسته آن یعنی فدراسیون روسیه ناکارآمدی سیاسی را تحمل کرد و در تلاش بود تا اقتصاد فرماندهی مرکزی خود را خصوصی کند. این در حالی بود که الیگارش های روس ثروت زیادی انباشته می‌کردند، اکثر روس ها با تورم بالا و کمبود عرضه مواجه بودند. یک سال پس از اینکه بوریس یلتسین، رئیس جمهور فدراسیون روسیه، به بحران قانون اساسی سال 1993 با دستور به ارتش برای گلوله باران ساختمان قانونگذاری کشور پایان داد، او جنگ فاجعه باری را در جمهوری تجزیه شده چچن به راه انداخت.
پس از آتش بس در سال 1997، دولت بوریس یلتسین دستور حمله دوم به چچن را در سال 1999 صادر کرد، زیرا مقامات روسیه ادعا کردند که بمب گذاری در مسکو و سایر شهرها با شبه نظامیان چچنی مرتبط است. ولادیمیر پوتین، نخست وزیر وقت، واکنش نظامی علیه چچن را رهبری کرد.
در 31 دسامبر 1999، یلتسین استعفای خود را اعلام کرد و ولادیمیر پوتین را به عنوان رئیس جمهور موقت معرفی کرد. پوتین از زمان روی کار آمدن و خدمت به عنوان رئیس جمهور، نخست وزیر و دوباره به عنوان رئیس جمهور، قدرت را با کنترل رسانه ها و حذف مخالفان سیاسی تثبیت کرده است. پوتین در تلاش برای تثبیت مجدد روسیه به عنوان یک قدرت جهانی و محدود کردن نفوذ غرب در جمهوری‌های شوروی سابق، جنگ در چچن را ادامه داد، کریمه را در سال 2014 از اوکراین ضمیمه کرد و در سال 2022 به اوکراین حمله کرد.
کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی
اوکراین
اوکراین که زمانی به عنوان سبد نان اروپا به دلیل مزارع فراوان گندم شناخته می شد، یک چهارم تولید کشاورزی اتحاد جماهیر شوروی را به خود اختصاص می داد. از زمان استقلال، سیاست این کشور بین دولت‌های طرفدار روسیه و اروپا قرار گرفته است. در سال 1994 اوکراین به اولین جمهوری شوروی سابق تبدیل شد که به طور مسالمت آمیز قدرت را از طریق انتخابات منتقل کرد و در دهه بعد به سمت سرمایه‌داری رفت.
پس از اینکه ویکتور یانوکوویچ نامزد طرفدار روسیه در سال 2004 با تقلب در انتخابات پیروز شد، انقلاب نارنجی مسالمت آمیز رأی‌گیری جدیدی را به ارمغان آورد که در آن ویکتور یوشچنکو، نامزد طرفدار غرب، که به دنبال عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بود، پیروز این انتخابات بود. هنگامی که یانوکوویچ، که متعاقباً در سال 2010 ریاست جمهوری را به دست آورد، از امضای توافقنامه همکاری با اتحادیه اروپا (EU) در سال 2014 عقب نشینی کرد، اعتراضات خیابانی در اوکراین او را مجبور به فرار از کشور و گریختن به روسیه کرد. هفته‌ها بعد، روسیه کریمه را ضمیمه کرد در حالی که شورشیان طرفدار روسیه شورش را در شرق اوکراین آغاز کردند. در سال 2019، بازیگر و کمدین سابق ولودیمیر زلنسکی به عنوان رئیس جمهور جدید این کشور انتخاب شد.
در یک سخنرانی تلویزیونی در 21 فوریه 2022، پوتین، رئیس جمهور روسیه به دروغ ادعا کرد که اوکراین هرگز دارای یک کشور پایدار نیست و گفت که این کشور در عوض بخشی از “تاریخ، فرهنگ و فضای معنوی” روسیه است. چند روز بعد، روسیه در بزرگترین عملیات نظامی اروپا از زمان جنگ جهانی دوم به اوکراین حمله کرد.
از انقلاب نارنجی تا اعتراضات به تقلب در انتخابات این کشور در سال 2004 و عزم فوق‌العاده مردم اوکراین برای دفاع از کشورشان در برابر تهاجم نظامی روسیه، آنچه ما دیده‌ایم این است که یک ملت مستقل مسیر خود را در پس‌زمینه میراث پیچیده شوروی ترسیم می‌کند. این یکی از دلایلی است که پوتین توسط اوکراین مدرن به عنوان یک دولت-ملت مستقل در آن سوی مرز روسیه بسیار وسواس، مضطرب و پس زده شده است.
بلاروس
بقایای شوروی مانند ک گ ب KGB و یک اقتصاد بسیار متمرکز در بلاروس نمایان شده است. الکساندر لوکاشنکو، تنها رئیس جمهور این کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قدرت تقریباً مطلق را از طریق یک رژیم سرکوبگر تحکیم کرد. لوکاشنکو مخالفان سیاسی را زندانی کرده و مطبوعات را سرکوب کرده است. بلاروس در برابر خصوصی سازی مقاومت کرده و روابط نزدیکی با روسیه دارد.
مولداوی
مولداوی در پی پیمان محرمانه عدم تجاوز آلمان و روسیه، در سال 1940 به اتحاد جماهیر شوروی پیوست. پس از استقلال، سیاستمداران طرفدار روسیه و اتحادیه اروپا برای کنترل مولداوی به رقابت پرداختند. در حالی که آشفتگی سیاسی و فساد بومی مولداوی را در بین فقیرترین کشورهای اروپا نگه داشته است، اما با احتیاط به سمت سرمایه داری و عضویت کامل در اتحادیه اروپا حرکت کرده است.
قزاقستان
تحت حکومت نیکیتا خروشچف، قزاقستان، که در سال 1936 به جمهوری تبدیل شد، به مرکز برنامه فضایی اتحاد جماهیر شوروی بدل شد. پس از استقلال، قزاقستان اقتصاد خود را خصوصی کرد که به دلیل ذخایر نفتی زیاد وضعیت خوبی را سپری کرده است، البته به نسبت سایر جمهوری های شوروی سابق.
نورسلطان نظربایف که به عنوان “پدر ملت” معرفی شده است، نزدیک به 30 سال ریاست جمهوری را بر عهده داشت. این مستبد علاوه بر سرکوب مخالفان سیاسی، فرهنگ قزاقستان را احیا کرد و ساخت یک پایتخت ملی جدید را مهندسی کرد که اکنون به افتخار او نامگذاری شده است. قزاقستان روابط مستحکمی با غرب و روسیه دارد که از آن به سرکوب اعتراضات گسترده در سال 2022 بر سر قیمت گاز مایع و افزایش نابرابری کمک کرد.
کشورهای بالتیک: استونی، لتونی و لیتوانی
اتحاد جماهیر شوروی به عنوان بخشی از پیمان محرمانه عدم تجاوز خود در سال 1939 با آلمان نازی، کشورهای مستقل بالتیک استونی، لتونی و لیتوانی را تصرف کرد و آنها را به عنوان جمهوری های جدید در سال 1940 جذب کرد.
پس از سه سال اشغال توسط نازی ها که صدها نفر کشته بر جای گذاشت رنج مردم منطقه‌ی بالتیک پس از به دست گرفتن کنترل مجدد اتحاد جماهیر شوروی در سال 1944 ادامه یافت. شوروی صدها هزار نفر را از منطقه‌ی بالتیک به اردوگاه های زندان و گروه های کشاورزی در سیبری و آسیای مرکزی تبعید کرد و در عین حال روس ها را در مقیاس بزرگ تشویق به مهاجرت به این کشور کرد.
پس از سقوط دولت های کمونیستی در اروپای شرقی، لیتوانی اولین جمهوری شوروی بود که در مارس 1990 اعلام استقلال کرد. رهبر شوروی میخائیل گورباچف محاصره اقتصادی را ایجاد کرد و ارتش سرخ را در ژانویه 1991 مستقر کرد اما نتوانست جنبش استقلال را خنثی کند. چند هفته پس از کودتای نافرجام تندروهای کمونیست در مسکو در اوت 1991، استقلال بالتیک را به رسمیت شناختند.
کشورهای بالتیک با تبدیل شدن به دموکراسی های باثبات و پذیرش سرمایه داری در اقتصاد به سمت اروپای غربی روی آوردند. هر سه کشور در حال حاضر عضویت کامل در اتحادیه اروپا و ناتو را در سال 2004 دریافت کردند. استونی در سال 2011 یورو را به عنوان واحد پول خود پذیرفت، پس از آن لتونی در سال 2014 و لیتوانی در سال 2015 واحد پولی یورو را به عنوان واحد پول پذیرفتند.
کشورهای آسیای مرکزی: قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان
اتحاد شوروی ترکمنستان و ازبکستان در سال 1925 به اتحاد جماهیر شوروی پیوستند، سپس تاجیکستان در سال 1929 و قرقیزستان در سال 1936 به اتحاد جماهیر شوروی پیوستند.
پس از استقلال، مردان قدرتمند بر این کشورهای کوهستانی و پر انرژی حکومت کردند. با وجود اینکه از نظر اقتصادی به روسیه وابسته بودند، جمهوری‌های سابق به نیروهای آمریکایی و ناتو اجازه دادند در طول جنگ در افغانستان پس از حملات 11 سپتامبر 2001 از فضای هوایی و تأسیسات نظامی خود استفاده کنند.
قرقیزستان در ابتدا به عنوان یکی از دموکراتیک ترین کشورهای آسیای مرکزی پس از انتخابات ریاست جمهوری 1991 آساکار آقایف که از سیاست های لیبرال حمایت را به قدرت رساند. با این حال، همانطور که کشور نزول شدید اقتصادی را تجربه کرد، آقایف به طور فزاینده ای اقتدارگرا شد تا اینکه اعتراضات ضد فساد و طرفدار دموکراسی او را در انقلاب لاله ها در سال 2005 از قدرت کنار گذاشت. اعتراضات مشابهی باعث شد که جانشین آقایف در سال 2010 استعفا دهد.
پس از استقلال، یک جنگ داخلی پنج ساله در تاجیکستان در سال 1992 بین کمونیست ها و ائتلاف اصلاح طلبان دموکراتیک طرفدار غرب و اسلام گرایان آغاز شد. رئیس جمهور کنونی امامعلی رحمان با حمایت نیروهای روسی در نوامبر 1992 قدرت را در دست گرفت و با سرکوب مخالفان سیاسی و مطبوعات کنترل را تشدید کرد. رژیم اقتدارگرای امامعلی رحمان در تاجیکستان که با فساد گسترده محاصره شده است، برای کمک های اقتصادی به شدت به روسیه وابسته است.
ترکمنستان با ذخایر بزرگ گاز طبیعی که سرمایه گذاری خارجی را جذب کرده است، یکی از سرکوبگرترین جمهوری های شوروی سابق بوده است. رئیس حزب کمونیست صفرمراد نیازوف پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی قدرت را حفظ کرد و پس از مرگ نیازوف در سال 2006، قربانقلی بردی محمداف، جانشین او، حکومت استبدادی را ادامه داد.
در ازبکستان، اسلام کریم اف، رهبر حزب کمونیست، به راحتی در اولین انتخابات ریاست جمهوری این کشور پیروز شد و تا زمان مرگش در سال 2016 برای ربع قرن بر پرجمعیت ترین کشور آسیای مرکزی حکومت کرد. جانشین کریموف، شوکت میرضیایف، به تحکیم قدرت و محدود کردن مخالفان سیاسی ادامه داده و در عین حال روابط خود را با روسیه عمیق تر کرده است.
کشورهای ماوراء قفقاز: ارمنستان، آذربایجان و گرجستان
پس از پیوستن به اتحاد جماهیر شوروی به عنوان بخشی از SSR ماوراء قفقاز، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان در سال 1936 به جمهوری های اتحادیه جداگانه تبدیل شدند.
با تضعیف دولت شوروی در اواخر دهه 1980، تنش ها بین ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی، یک منطقه تحت محاصره ارامنه در داخل آذربایجان، شعله ور شد. جنگ بین ارمنستان و آذربایجان زمانی آغاز شد که قره باغ کوهستانی در سال 1991 استقلال خود را اعلام کرد. پس از آتش‌بس در سال 1994، صلح ناآرام اعمال شد، اگرچه خشونت‌های دوره‌ای از جمله جنگ شش هفته‌ای در پاییز 2020 هنوز رخ داده است.
از زمان استقلال، افزایش درآمدهای نفتی و قراردادها با شرکت های پتروشیمی غربی باعث رونق – و فساد – برای آذربایجان شده است. در حالی که حیدر علی اف، رهبر سابق حزب کمونیست و پسرش، الهام، تنها رهبران آذربایجان از سال 1993 بوده‌اند، ارمنستان آشفتگی های سیاسی بیشتری را تجربه کرده است، از جمله ترور نخست وزیر آن در داخل پارلمان در سال 1999.
گرجستان اولین جمهوری شوروی بود که در سال 1991 با پیروزی زویاد گامساخوردیا، مخالف شوروی، انتخابات دموکراتیک برگزار کرد. با این حال، دوران تصدی وی کوتاه بود و یک کودتای نظامی ادوارد شواردنادزه، وزیر خارجه سابق شوروی را در سال 1992 به قدرت رساند. فساد گسترده و بی ثباتی اقتصادی منجر به انقلاب صلح آمیز گل رز در سال 2003 شد که شواردنادزه را از قدرت بیرون راند.
جنبش‌های جدایی‌طلبانه در مناطق تحت محاصره روس‌های آبخازیا و اوستیای جنوبی به تنش روابط با روسیه منجر شده است. پس از عبور نیروهای روسی از مرز برای پیوستن به جنگجویان جدایی طلب در اوستیای جنوبی در یک جنگ کوتاه در اوت 2008، گرجستان به طور فزاینده ای به سمت غرب گرایش پیدا کرد و در سال 2014 توافقنامه همکاری با اتحادیه اروپا را امضا کرد.
مطالب مرتبط…
تلاش استالین برای نابودی دین در اتحاد جماهیر شوروی
