فهرست مطالب
اتحاد جماهیر شوروی که در سال 1922 بر اساس اصول مارکسیستی-سوسیالیستی تأسیس شد، قبل از سقوط و انحلال در سال 1991 به یکی از بزرگترین و قدرتمندترین کشورهای جهان تبدیل شد.
تشکیل اتحاد جماهیر شوروی
در 7 نوامبر 1917، نیروهای بلشویکی به رهبری ایدئولوگ مارکسیست ولادیمیر لنین و هموطنانش لئون تروتسکی و ژوزف استالین، قدرت را در پتروگراد، پایتخت روسیه به دست گرفتند. آنچه به دنبال داشت، جنگ داخلی طولانی و خونین روسیه بود که در سال 1921 با پیروزی ارتش سرخ بلشویک به پایان رسید.
ارتش سرخ نه تنها روسیه را تصرف کرد، بلکه در کشورهای اقماری مانند اوکراین، بلاروس و قفقاز که قبلا بخشی از امپراتوری روسیه بودند نیز پیروز شد.
روسیه تحت حکومت تزاری، مردم غیرروس به طور سیستماتیک سرکوب می شدند، اما لنین با تشکیل اتحادیه جمهوری‌های سوسیالیستی شوروی در 30 دسامبر 1922 وعده تغییر داد.
لنین سیستمی را طراحی کرد که نوع جدیدی از دولت را ایجاد می کرد – فدراسیونی که در آن هر ملیت دارای خودمختاری فرهنگی و سرزمینی خواهد بود. “اتحادیه جمهوری های سوسیالیستی ساختاری بسیار منحصر به فرد بود.”
اتحاد جماهیر شوروی همچنین اولین دولت در جهان بود که بر اساس اصول مارکسیستی-سوسیالیستی اقتصاد جمعی و جامعه بی طبقه بنا شد.
لنین به مردم ستمدیده و مستعمره آفریقا و آسیا اتحاد جماهیر شوروی را به عنوان یک الگوی سیاسی بدیل معرفی کرد که کاملاً دموکراتیک، ضد امپریالیستی و برابری طلب بود.
اما آرمان های بلندی که اتحاد جماهیر شوروی بر پایه آن ها بنا شد، در مواجهه با شرایط وخیم اقتصادی و انزوای بین المللی به سرعت از بین رفت. حتی قبل از مرگ لنین در سال 1924، انقلاب سوسیالیستی از حقوق کارگران فاصله گرفت و به سمت صنعتی شدن سریع، جمعی‌سازی اجباری و رشد اقتصادی سوق پیدا کرد.
هنر در شوروی؛ به تصویر کشیدن بهشت کارگران
تصویر بالا متعلق به سال 1923 میلادی با عنوان “زنده باد اول ماه مه” است، روزی که سوسیالیست ها آن را از اواخر قرن 19 جشن می گیرند. اتحاد جماهیر شوروی آثار هنری تبلیغاتی مانند این را برای ترویج ایده آل دولت جدید شوروی به عنوان بهشت کارگری در صلح، برابری و رفاه منتشر کرد.
دشمنان استالین در طول ترور بزرگ از دایره قدرت حذف شدند
در خلال پاکسازی‌های وحشیانه ژوزف استالین در دهه 1930، میلیون‌ها شهروند شوروی به عنوان «دشمن» شناخته شده، و توسط پلیس مخفی دستگیر و به گولاگ‌های سیبری فرستاده شدند.
در طی یک سال، از 1937 تا 1938، استالین نزدیک به 700 هزار نفر از مردم خود را اعدام کرد. نخبگان، روسای صنعتی، شخصیت‌های فرهنگی – هر کسی که استالین او را اپوزیسیون می‌دید. حتی رفقای نزدیک از تاریخ شوروی محو شدند. نیکلای یژوف، رئیس سابق پلیس مخفی، توسط استالین اعدام شد و سپس از تصویر بالا حذف شد.
هولودومور؛ ژوزف استالین رهبر شوروی میلیون‌ها نفر را در قحطی اوکراین قتل‌عام کرد
قحطی اوکراین در اوایل دهه 1930 مجازاتی ساخته دست بشر برای جرات ایستادن در برابر استالین بود. هنگامی که دهقانان اوکراینی در برابر اسکان مجدد دسته جمعی در مزارع دولتی و جمعی مقاومت کردند، ژوزف استالین تصمیم گرفت آنها را گرسنگی بدهد تا تسلیم شوند.
تخمین زده می شود که 3.9 میلیون اوکراینی پس از مصادره محصولات غلات اوکراین توسط نیروهای شوروی جان خود را از دست دادند.
اتحاد جماهیر شوروی هسته‌ای همراه با بمب اتم
عکس بالا اولین انفجار موفقیت آمیز یک سلاح هسته ای اتحاد جماهیر شوروی را در 29 اوت 1949 ثبت کرد. بمب اتمی 20 کیلوتنی، با نام مستعار “نخستین رعد و برق”، با استفاده از فناوری آمریکایی ساخته شد که توسط فیزیکدان اتمی آلمانی الاصل به شوروی درز کرد.
جاسوس، کلاوس فوکس دستاورد آمریکا در ساخت بمب اتمی را در اختیار جاسوسان شوروی قرار داد و مسابقه تسلیحات هسته ای جنگ سرد را راه اندازی کرد که در نتیجه هر طرف بیش از 10 هزار کلاهک هسته‌ای جمع آوری کردند.
معماری استالینیستی: “هفت خواهر”
پس از جنگ جهانی دوم، استالین دستور ساخت آسمان‌خراش‌های عظیم را در مسکو داد تا ثابت کند اتحاد جماهیر شوروی به اندازه غرب ثروتمند و قدرتمند است.
استالین گفته بود: “آنها به آمریکا می روند و می‌گویند “آه، چه ساختمان های بزرگی! بگذارید حالا به مسکو بیایند، ببینند ما چه نوع ساختمان هایی داریم”.
در تصویر بالا برج‌های گوتیک دانشگاه دولتی مسکو، یکی از «هفت خواهر» که مظهر معماری استالینیستی در تمام عظمت آن است، نشان داده شده است.
مسابقه فضایی اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا
در دهه 1950، مسابقه تسلیحاتی جنگ سرد به یک مسابقه فضایی برای برتری تکنولوژیک گسترش یافت. اتحاد جماهیر شوروی در 4 اکتبر 1957 با پرتاب اسپوتنیک 1، اولین جسم ساخته دست بشر که به دور زمین می چرخد، رهبری این مسابقه را به دست گرفت.
سپس، شوروی مجموعه‌ای از آزمایش‌ها را با حیوانات روی مدارگردها انجام داد تا امکان‌سنجی فرستادن انسان به فضا را آزمایش کند.
یک سگ بدشانس، لایکا، اولین حیوانی بود که با فضاپیمای اسپوتنیک 2 به فضا سفر کرد. لایکا، هاسکی نیمه سیبری که قبل از استفاده در برنامه فضایی شوروی به عنوان یک ولگرد در خیابان های مسکو زندگی می کرد، در عرض چند ساعت بر اثر گرمای بیش از حد و وحشت جان خود را از دست داد.
اتحاد جماهیر شوروی همچنین اولین انسان را در سال 1961 با پرتاب یک خلبان آزمایشی 27 ساله یوری آلکسیویچ گاگارین به فضا فرستاد. گاگارین یک بار با فضاپیمای وستوک دور زمین چرخید و سپس از ارتفاع 23000 فوتی با چتر نجات به پایین فرود آمد.
در این بین ایالات متحده آمریکا که نمی‌خواست از این مسابقه عقب بیافتد در سال 1969 با فرود آپولو 11 بر روی ماه از اتحاد جماهیر شوروی پیشی گرفت.
خروشچف، نیکسون و “مناظره آشپزخانه”
پس از مرگ استالین در سال 1953، نیکیتا خروشچف سیاست «استالینیزه‌زدایی» را ایجاد کرد و گولاگ‌ها را برچید، پلیس مخفی را مهار کرد و به جمهوری‌های شوروی خودمختاری بیشتری داد.
اما تنش های جنگ سرد همچنان رو به افزایش بود. یکی از معروف‌ترین تنش‌ها، «مناظره آشپزخانه» بداهه بین خروشچف و معاون رئیس‌جمهور ریچارد نیکسون در جریان بازدید از یک نمایشگاه فرهنگی در مسکو بود.
بوسه معروف “بوسه برادر سوسیالیستی”
تصویر بالا گفتگوی عمومی بین لئونید برژنف از اتحاد جماهیر شوروی و اریش هونکر از آلمان شرقی در سال 1979 یادآور سی امین سالگرد اتحاد بین کشورهای کمونیستی بود.
رهبران شوروی «بوسه برادرانه سوسیالیستی» را به عنوان نشانه نهایی وفاداری حزب کمونیست پذیرفته بودند.
فاجعه چرنوبیل در اتحاد جماهیر شوروی
در 26 آوریل 1986، نیروگاه اتمی چرنوبیل در اوکراین دچار انفجار و آتش سوزی مهیب شد و بیش از 400 برابر تشعشعات بمب اتمی که به هیروشیما اصابت کرد، منتشر شد.
ده ها نیروی اورژانس در اثر مسمومیت حاد تشعشع جان خود را از دست دادند و هزاران نفر دیگر در این منطقه به دلیل قرار گرفتن در معرض طولانی مدت به سرطان مبتلا شدند.
دولت شوروی در ابتدا سعی می‌کرد بر گستردگی فاجعه سرپوش بگذارد، اما این فاجعه ضربه مهلکی به غرور ملی اتحاد جماهیر شوروی وارد کرد.
اصلاحات میخائیل گورباچف از راه می‌رسد
هنگامی که میخائیل گورباچف در سال 1985 به قدرت رسید، یک سری اصلاحات چشمگیر را ارائه کرد که 60 سال سیاست های شوروی را متزلزل کرد.
اصلاحات گورباچف که در روسی به نام های پرسترویکا و گلاسنوست (“تجدید ساختار اقتصادی” و “باز بودن فضای سیاسی”) شناخته می شود، برای پایان دادن به سرکوب سیاسی، دموکراتیزه کردن انتخابات در شوروی و شروع سریع پیشرفت اقتصاد متزلزل شوروی بود.
گورباچف همچنین اتحاد جماهیر شوروی را از جنگ فاجعه بار خود در افغانستان بیرون کشید و اولین معاهده خلع سلاح هسته ای را با رئیس جمهور رونالد ریگان، یک ضد کمونیست برجسته امضا کرد.
کودتای نافرجام و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی
از جمله اصلاحات گورباچف، سست کردن حاکمیت شوروی بر کشورهای غیر روسی بود که بخشی از بلوک شوروی بودند. این یک حرکت مستقل و دموکراتیک ایجاد کرد که منجر به فروپاشی دیوار برلین در نوامبر 1989 و سپس سرنگونی حکومت کمونیستی در سراسر اروپای شرقی شد.
گورباچف همچنین ابتکاری را برای اعطای خودمختاری بیشتر به جمهوری های تشکیل دهنده اتحاد جماهیر شوروی ارائه کرد.
می توان گفت که اتحاد جماهیر شوروی در نهایت با تضعیف مرکز خودکشی کرد.
گروهی از تندروها که از سیاست های گورباچف خشمگین شده بودند، کودتای نظامی نافرجامی را در سال 1991 ترتیب دادند. بوریس یلتسین، که در تصویر، بالای یکی از تانک های متوقف شده دیده می‌شود، به عنوان یک رهبر محبوب ظاهر و باعث استعفای گورباچف شد.
در 25 دسامبر 1991، پرچم چکش و داس شوروی برای آخرین بار از فراز کرملین فرود آمد و پس از آن پرچم سه رنگ روسیه جایگزین آن شد.
اتحاد جماهیر شوروی به 15 کشور مستقل تبدیل شد: ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، استونی، گرجستان، قزاقستان، قرقیزستان، لتونی، لیتوانی، مولداوی، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان، اوکراین و ازبکستان.
