فهرست مطالب
معاهده پاریس با میانجیگری ناپلئون سوم در 4 مارس1857 میلادی، مطابق با 1235 شمسی ما بین سفیر ایران در پاریس فرخ خان امین الملك و سفیر انگلیس در فرانسه لرد كاولی در پانزده فصل بسته شد.
معاهده‌ی پاریس در چه شرایطی بسته شد؟
حمدالله مستوفی در توصیف هرات می‌گوید: «هرات هوایی در غایت نیکویی و درستی دارد؛ شهری است که در تابستان، باد شمال در آن می‌وزد.
اگر جایی باد هرات، خاک اصفهان و آب خوارزم را داشته باشد، مرگ به سراغ مردمانش نمی‌آید.»
تاریخچه‌ای کوتاه از هرات
در ابتدا ذکر این نکته ضروری است که در آن زمان تنها شهر هرات از تسلط ایران خارج شد و آن شهر هم همیشه در تصرف ایران نبود.
در آن زمان‌ها افغانستان حکومت مستقلی داشت و سال‌ها تحت سیطره حکومت درانی و سپس خاندان محمدزایی بودند و این دولت‌ها جزو دولت ایران یا دست‌نشانده آن نبودند.
سدۀ ۱۶میلادی هرات تحت کنترل صفویان ایران قرار گرفت. در دوران صفوی هرات مهم‌ترین شهر و مرکز خراسان محسوب می‌شد.
شاه عباس در این شهر به دنیا آمد و تا پیش از به سلطنت رسیدن در این شهر زندگی می‌کرد.
مطالب مرتبط…
عهدنامه ترکمانچای میان ایران و روسیه تزاری منعقد شد
هرات همواره مورد طمع ازبکان بود؛ حتی چندبار این شهر به دست ازبک‌ها افتاد.
اما سلطۀ ازبکان بر این شهر کوتاه مدت بود و آن‌ها از ضعف حاکمان محلی صفوی در اوایل سلطنت شاه طهماسب اول و اوایل سلطنت سلطان محمد خدابنده و شاه عباس اول استفاده کردند و هر بار برای مدت کوتاهی این شهر را در اشغال داشتند.
گفتنی است پس از سرنگونی صفویان، هرات مدتی در اشغال طایفهٔ ابدالی بود و به‌دست نادر شاه افشار افتاد. پس از مرگ نادر، افغان‌ها بر هرات مسلط شدند.
در دوران معروف به بازی بزرگ (روابط مناقشه و جنگ آشکار و نهان بین دولت استعماری بریتانیا و دولت استعماری روسیه تزاری در قرن نوزدهم) ماموران بریتانیایی در هرات فعال بودند و از جدایی هرات از حکومت ایران پشتیبانی می‌کردند.
انگلستان که از دیر زمان نگران دست اندازی روسیه به هندوستان بوده چشم طمع به سرزمینی دوخته که خود نام افغانستان بر آن نهاده بود تا بتواند آن را به صورت حایلی میان متصرفات آسیایی روسیه و هندوستان درآورد و مانع پیشروی روسیه به سوی اقیانوس هند و آسیای جنوبی شود.
نقش روس‌ها در مناقشه هرات
سیمونویچ – نماینده دولت روس در تهران- که نفوذ فوق العاده‌ای در شخص محمدشاه داشت به نوبه خود در ( 1837) محمد شاه را به محاصره هرات تشویق می‌کرد.
محمد میرزا پس از تحکیم پایه‌های حکومت خود، تصمیم به ادامه کارهای ناتمام را گرفت.
لندن از این تصمیم محمد شاه که مناسبات حسنه با روسیه برقرار کرده بود نگران شد مخصوصا که بیم داشت محمد شاه از کمک روسیه برای ریشه کن ساختن نفوذ انگلستان در افغانستان برخوردار شود.
محمد شاه پس از آنکه با تزار وقت روسیه یک پیمان دوستی امضاء کرد، تصمیم گرفت شخصا برای گوشمالی حکمران هرات و نواحی مجاور که در پرداخت مالیات تعلل کرده بودند عازم خراسان شود.
مرگ عباس میرزا در راه مشهد این کار را ناتمام گذاشت.
محمد شاه قاجار نیز کوششی برای فتح هرات کرد که ناکام ماند.
در زمان ناصرالدین شاه قاجار، دوست محمدخان، حاکم کابل و قندهار هرات را گرفت.
نیروهای ناصرالدین شاه تحت فرمان حسام‌السلطنه هرات را محاصره کردند و در سال ۱۲۷۳ این شهر را گرفتند.
سرانجام معاهده پاریس
با مداخلات بریتانیا در جنوب ایران و بحرانی شدن روابط ایران و بریتانیا طی معاهده پاریس که در ۱۸۵۷ میلادی در پاریس بین نماینده ایران و سفیر بریتانیا امضا شد، قرار شد که نیروهای بریتانیا از بنادر و جزایر جنوب ایران خارج شوند و در عوض ایران نیز سپاهیان خود را از هرات فراخواند و بناچار از شهر هرات و غرب افغانستان امروز صرف نظر کند.
این قرارداد را فرخ خان امین‌الملک سفیر ایران در پاریس و لرد کولی سفیر انگلیس در فرانسه در پانزده فصل منعقد کردند. گفته می‌شود میرزا آقا خان صدراعظم ایران در تحمیل معاهده پاریس نقش زیادی داشت. وی به فرخ خان دستور داده بوده تا به هر صورتی که شده زمینه عقد پیمان صلح را فراهم کند.
فرخ خان امین‌الملک سفیر ایران در پاریس
تنها دستورالعملی که از تهران از طرف آقاخان نوری به فرخ خان رسید این بود: شما اختیار دارید در هر مساله‌ای که مورد تقاضای انگلیسی‌ها‌ست، موافقت کنید مگر در دو مورد: یکی سلطنت ناصرالدین شاه و دیگری صدارت من.
اینگونه ایران استقلال افغانستان را برسمیت شناخت و بدین شكل خاطر انگلیسی ها برای دفاع از هندوستان خیالشان راحت شد.
انگلیسی‌ها نیز پذیرفتند که قوای خود را از ایران خارج کنند و اسرای جنگی ایران را آزاد سازند.
معاهده پاریس، دست ایران را به کلی از دخالت در افغانستان کوتاه کرد و باعث نفوذ انگلستان در دربار ایران گردید.
بنابراین، طبق مفاد معاهده پاریس، هرات به کلی از ایران جدا شد و افغانستان نیز با عنوان استقلال یابی، از ایران استقلال یافت.
یک نظر
تعقيب: محمد علی شاه، ششمین پادشاه قاجار در ایتالیا درگذشت - سایت خبری تحلیلی رهآورد