عهدنامه ترکمانچای میان ایران و روسیه تزاری منعقد شد

اول اسفند 1206 شمسی، عهدنامه ترکمانچای در پی جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار بین این دو کشور در روستای ترکمانچای، شهرستان میانه استان آذربایجان شرقی امروزی امضا شد.

به گزارش ره آورد نیوز، اول اسفند 1206 شمسی مصادف با 21 فوریه 1828 میلادی عهدنامه‌ی ترکمانچای به امضای میرزا ابوالحسن خان شیرازی نماینده از سوی فتحعلی شاه قاجار پادشاه ایران و ایوان پاسکوویچ نماینده روسیه تزاری رسید.

“در ابتدای گزارش ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که، از نگاه اکثر مردم ایران عهدنامه ترکمانچای یک عهدنامه‌ی ننگین

برای ایران بوده است؛ دقیقاً این عهدنامه برای ایران ننگین بود چون مناطقی از خاک ایران برای همیشه جدا شد.

اما اینکه دولت قاجار را به دلیل امضای این عهدنامه سرزنش کرده و آنان را خائن بخوانیم، جای بسی تامل دارد.

باید در نظر داشت در شرایط شکست ارتش ایران از روسیه تزاری چاره‌ای جز قبول شرایط این عهدنامه نبوده‌است و در صورت عدم پذیرش شرایط، چه بسا که شهرهای دیگری از ایران نیز به تصرف سپاه روس درمی‌آمد.

بنابراین شکست از سپاه روس و پیش از آن تصمیم به آغاز جنگ به مراتب تصمیماتی ننگین‌تر تلقی می‌شود که باید در مورد تصمیم به آغاز جنگ تحقیق و بررسی بیشتری صورت گیرد.”

پیج اینستاگرام ره آورد نیوز را دنبال کنید؛ روی نوشته کلیک کن…

بر طبق مفاد این عهدنامه ایالت‌هایی در قفقاز از ایران جدا و به روسیه تزاری منضم شد.

چگونگی شکل‌گیری عهدنامه ترکمانچای

جنگ های ایران و روسیه در دوره قاجار در ۲ مرحله صورت گرفت که شروع مرحله نخست در 1182 شمسی بود.

با شروع این جنگ‌ها سپاه ایران به سرکردگی عباس میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار با نیروهای کمکی خانات با نیروهای روسیه تزاری روبرو شدند.

ایرانیان در نبرد اچمیازین زود شکست خوردند و عقب نشینی کردند و دوباره در بهار 1184 شمسی این جنگ‌ها ادامه پیدا کرد و ایرانیان ایستادگی و مقاومت‌هایی از خود نشان دادند اما به دلیل اینکه روس‌ها از سلاح‌هایی همچون توپ و تفنگ استفاده می‌کردند، نیروهای سپاه عباس میرزا در نهایت شکست خوردند.

سرانجام در 1192 شمسی با معاهده گلستان این جنگ‌ها به پایان رسید.

اما معاهده گلستان چنان که معلوم شده تنها پایان نخستین دوره از دوئل ایران و روسیه بر سر ماوراء قفقاز بود زیرا ۱۳ سال بعد دوباره جنگی میان ۲ دولت آغاز شد.

برای آغاز جنگ نیز بهانه لازم بود و این بهانه را قبلاً روس‌ها در متن معاهده گلستان به جای گذاشته و دولتمردان ایران نیز به آن توجه نکرده بودند.

به این صورت که در آن قرارداد خط مرزی میان ۲ کشور به روشنی مشخص نشده بود و به همین دلیل نیز دوره دوم جنگ ایران و روسیه در 1204 شمسی آغاز شد.

دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه از بسیاری جهات چکیده جنگ اول بود اما با این اختلاف که این بار روس‌ها با قاطعیت بیشتری پیروز شدند و به همین دلیل هنگامی که نیروهای روسیه به تبریز رسیدند و مانعی بر سر راه تهران نبود، فتحعلی شاه قاجار تقاضای صلح کرد و معاهده ترکمانچای پایانی بر این جنگ‌ها بود.

به موجب عهدنامه ترکمانچای، علاوه بر ایالت‌هایی که طبق عهدنامه گلستان از ایران جدا شده بود، ایالت‌های دیگری هم به دولت روس واگذار شد.

مهمترین مفاد عهدنامه ترکمانچای

چنان که در فصل سوم از این عهدنامه آمده بود: اعلیحضرت پادشاه ممالک ایران از جانب خود و از جانب ولیعهدان و

جانشینان به دولت روسیه واگذار می کند، تمامی الکای نخجوان و ایروان را خواه این طرف روس باشد یا آن

طرف و نظر به تفویض، اعلیحضرت ممالک ایران تعهد می‌کند که بعد از امضاء این عهدنامه، در مدت ۶ ماه، همه

دفتر و دستور العمل متعلق به اداره این ۲ دولت مذکوره باشد به تصرف امرای روسیه بدهند.

همچنین برپایه عهدنامه ترکمانچای، ایران می‌بایست کاپیتولاسیون را در حق روس‌ها رعایت کند و در پایان این عهدنامه آمده

است: این عهدنامه مصالحه که در ۲ نسخه به یک مضمون ترتیب یافته است و به دستخط وکلای مختار جانبین

رسیده به مهر ایشان ممهور و مابین ایشان مبادله شده است.

از جانب اعلیحضرت امپراطور کل ممالک روسیه و اعلیحضرت پادشاه ممالک ایران مصدق و ممضی و تصدیق

نامه‌های متداوله که به دستخط مخصوص ایشان مزین خواهد بود و در مدت چهارماه یا زودتر اگر ممکن باشد،

مابین وکلای مختار ایشان مبادله خواهد شد.

چرایی شروع جنگ ایران و روسیه تزاری

اگر بخواهیم خیلی کوتاه دلایل اولین جنگ ایران و روسیه تزاری را برشمریم باید به اقدامات الکسیس یرمولوف فرمانده روسیه در قفقاز نگاهی بیاندازیم.

در آن دوران الکسیس پتروویچ یرمولوف فرمانده نظامی روسیه در قفقاز بوده و به شدت با مسلمانان منطقه بدرفتاری می‌کرد و با مرزبانان ایرانی بر سر مسائل مرزی مشکل داشت.

همین اختلافات باعث شد که شاهان قاجار بار دیگر در سال ۱۸۲۵ به روسیه اعلان جنگ دهند، اقدامی که بسیار نابخردانه و نسنجیده بود.

ضعف ارتش ایران و اتحاد روس‌ها با حاکمان مسلمان مناطق تازه استقلال یافته قفقاز باعث شکست نیروهای عباس میرزا در مقابل نیروهای روس شد.

پس از رشته‌ای از شکست‌ها برای ارتش ایران بود که عباس میرزا در تابستان ۱۸۲۷ میلادی با فرمانده روس‌ها دیدار کرده و درخواست آتش بس کند.