فهرست مطالب
فروردین 1288 شمسی در چنین روزی، هوارد باسکرویل معلم ۲۴ ساله مدرسه آمریکایی مموریال تبریز، در دفاع از مشروطه خواهی کشته شد.
جهان در روزی که گذشت؛
به گزارش ره آورد نیوز، فروردین 1288 شمسی مصادف با آوریل 1909 میلادی، هاوارد کانکلین باسکرویل (Howard Conklin Baskerville) (ملقب به شهید آمریکایی مشروطه) در دفاع از مشروطه ایران در تبریز جان خود را از دست داد.
هوارد باسکرویل که بود و چرا به ایران آمد؟
باسکرویل یک مبلغ بیست و دو ساله مسیحی از نبراسکا بود که در سال 1907 برای یک دوره دو ساله جهت تدریس زبان انگلیسی و تاریخ و موعظه انجیل به ایران (ایران امروزی) سفر کرد. او در میانه‌ای که تاریخ به عنوان انقلاب مشروطیت ایران شناخته می‌شود، وارد شهر شمال غربی ایران یعنی تبریز شد.
هوارد باسکرویل در آغاز دوران سلطنت محمدعلی شاه قاجار جهت تدریس در مدرسه آمریکایی مموریال به تبریز آمد.
برای هوارد باسکرویل، شهید آمریکایی جنبش مشروطه، ترم پاییز پر از شادی و شگفتی بود. به او گفته شده بود که ایران سرزمین خیانت و دروغ است، مردمش فریبکار و تحقیر شده، دستاوردهایش ناچیز و ویران است. اما تنها چند ماه پس از ورودش به ایران تمام گزارشات قبلی که به دستش رسیده بود را دروغ خواند. او شاگردانش را دوست داشت و آنها هم او را دوست داشتند. یکی دو تا دوست عزیز در بین دانشکده پیدا کرده بود. او در حال گذراندن دوره های زبان فرانسه و ترکی بود و آرام آرام فارسی را یاد می‌گرفت. او در تمام ساعات بیدار بود و کتاب می‌خواند، در کافه‌ها چای می‌نوشید و با مردم محلی صحبت‌های سیاسی می‌کرد. باسکرویل از غذاهای ایرانی لذت می‌برد. در یک جمله باید گفت، ایران دقیقاً همان ماجراجویی بزرگی را برای باسکرویل شکل می‌داد که وقتی درخواست خود برای سفر به این کشور را پر کرد، آرزویش را داشت.
مدتی پس از ورود او شاه قاجار که استخاره‌هایش برای نابودی مشروطه‌خواهی از جانب علمای بزرگ تهران موافق شده بود به یاری ژنرال لیاخوف روسی مجلس رو به توپ بست و ستیز میان سلطنت و مشروطه آغاز شد.
مقاومت مشروطه خواهان در تبریز و نقش باسکرویل در این مقاومت
از میان مجاهدین مشروطه‌خواه، ستارخان و مقاومت قهرمانانه مردم تبریز بیش از هر جای دیگری برای شاه مستبد ایجاد مزاحمت می‌نمود. سپاه استبداد شهر را محاصره کرد تا با گسترش گرسنگی و ایجاد قحطی مردم را به تسلیم وا دارد.
در میانه این محاصره که یازده ماه به طول انجامید، هوارد باسکرویل تصمیم گرفت به یاری مشروطه‌خواهان برسد. او که پیشتر در آمریکا دوره سربازی را گذرانده بود به مشق نظامی دانش‌آموزان خود پرداخت و با کمک ۱۵۰ تن از ایشان گروهی را به نام فوج نجات تشکیل داد.
هوارد باسکرویل که از رنج ایرانیان اطرافش برانگیخته شده بود، منصب تبلیغی خود را رها کرد، تابعیت آمریکایی خود را تسلیم و به انقلاب مشروطه پیوست. در 20 آوریل 1909، او نیرویی متشکل از شاگردان خود را رهبری کرد که در یک مأموریت برای شکستن محاصره محمدعلی شاه و رساندن غذا به ساکنان گرسنه تبریز اقدام کردند.
مطالب مرتبط…
محمد علی شاه، ششمین پادشاه قاجار در ایتالیا درگذشت
تشکیل گروه فوج نجات توسط هوارد باسکرویل
باسکرویل و نیروهایش در ارگ تبریز مستقر شدند و او ضمن کمک به تعلیمات نظامی مشروطه‌خواهان با توجه به اینکه معلم تاریخ بود از تلاش‌های تاریخی ملت‌های دیگر در راه آزادی‌خواهی میگفت تا در تقویت روحیه مجاهدین موثر باشد.
اقدامات باسکرویل با مخالفت شدید کنسول‌گری آمریکا در تبریز مواجه شد و به دفعات از او خواسته شد تا به صورت مستقیم و در بطن مبارزات مشروطه‌خواهان حضور نداشته باشد اما به روایت شاهدان او در پاسخ ابراز داشته بود: «من نمیتوانم بی‌اعتنا زجر کشیدن این مردم را که برای حق خود می‌جنگند، تماشا کنم. تنها فرق من با این مردم زادگاهم است و این فرق بزرگی نیست.»
کشته شدن هوارد باسکرویل
با وخیم شدن اوضاع شهر در محاصره تبریز، در جلسه ۲۸ فروردین انجمن ایالتی مقرر کرد تا ۳۰ فروردین آخرین تلاش برای شکستن محاصره و آوردن آذوقه به تبریز انجام شود که فوج نجات به رهبری باسکرویل آمریکایی داوطلب آن شد. این فوج شب هنگام به باغات اطراف تبریز رسید و نبرد سختی میان ایشان و قوای دولتی شکل گرفت که ضمن آن باسکرویل مورد اصابت گلوله قرار گرفته و کشته شد. یکی از اعضا فوج نجات در مورد نحوه کشته شدن باسکرویل می‌گوید:
«… باسکرویل فرمان دو داد و خودش در جلو رو به سنگر قزاقان بی‌پروا دویدن گرفت، چند تنی از ما پیِ او را گرفتند؛ اما دیگران چون توپ و گلوله را در برابر می‌دیدند، پیروی نکرده و بی‌درنگ دو دسته شده، دسته‌ای به باغ‌های این دست و دسته‌ای به باغ‌های آن دست درآمده و پشت درخت‌ها و دیوارها سنگر گرفتند. اما باسکرویل همین که تیری انداخت و چند گامی دوید، قزاقی آماج گلوله‌اش گردانید و در آن هنگام که می‌افتاد، فرمان درازکش داد. در همین موقع آواز باسکرویل بلند شد: «من تیر خوردم!…» و با این گفته دیگر خاموش شد… در این میان دستهٔ تفنگچیان دیگری از راه دیگری پیش رفته و سمت راست دشمن را گرفته بودند و چون آنان به شلیک برخاستند، قزاقان ناگزیر شدند به آن سو بپردازند و ما در این میان فرصت بدست آورده به رهایی آن چند تن و بیرون کشیدن تن خونین باسکرویل پرداختیم.»
خبر کشته شدن باسکرویل در میان مردم و مجاهدین تبریز مایه تاثر بسیار گشت و کسروی در اینباره می‌گوید:
«… چون او میهمان به‌شمار می‌رفت، هر کسی از شنیدن مرگش اندوهگین و پژمرده می‌شد. به این لحاظ بر آن شدند که جسد کشته را با تجلیل و شکوه بسیاری به خاک بسپارند. با آنکه گرسنگی همه را آزرده ساخته و در این روزها آگاهی‌های مدهوشی از سرحد جلفا می‌رسید. در بند این‌ها نشده خواستند روان جوان آمریکایی را از خود خشنود سازند… سراسر راه را از شهر تا گورستان مجاهدین این سو و آن سو رده کشیده با تفنگ‌های وارونه (به نشانه احترام) ایستادند. شاگردان باسکرویل و دسته فدائیان او، ارمنیان، گرجیان، آمریکاییان و همه آزادی خواهان از بزرگ و کوچک با دسته گل به دست، پیرامون جنازه را گرفته روانه شدند…»
چند روز بعد از کشته شدن باسکرویل، ستارخان در تلگرافی به خانواده باسکرویل نوشت: «ایران در غم از دست رفتن پسر عزیزتان در راه آزادی سوگوار است و ما قسم می‌خوریم که ایرانِ آینده همواره از او، چون لافایت، در تاریخ به بزرگی یاد خواهد کرد و به مزار شریف او احترام خواهد گذاشت». همچنین ستارخان تفنگی را که باسکرویل در هنگام کشته شدن در دست داشت را در پرچم ایران پیچیده و همراه با عکسی برای خانواده او خانواده او در آمریکا ارسال نمود.
محل دفن شهید آمریکایی جنبش مشروطه‌ی ایران
محل دفن باسکرویل اکنون در قبرستان ارامنه تبریز قرار دارد و همچنان هم عده‌ای با قرار دادن گل بر سنگ مزار او از رشادت‌های او قدردانی می‌کنند.
با این حال، یاد هاوارد باسکرویل و فداکاری او هم در ایران و هم در آمریکا گم شده است. شهید آمریکایی مشروطه در ایران، هاوارد باسکرویل نامی است که معتقدم هر آمریکایی و هر ایرانی باید نام او را بداند و این نام باید یادآور اتحاد دو ملت در برابر استبداد باشد. امید من این است که زندگی و مرگ قهرمانانه او بتواند در هر دو کشور به عنوان الگویی برای یک رابطه آینده باشد – رابطه ای که نه بر اساس خصومت متقابل بلکه بر اساس احترام متقابل باشد.
