یکشنبه خونین به خشونت هنگ چتربازان انگلیس علیه ناسیونالیست های ایرلند شمالی اشاره دارد که در سال 1972 رخ داد.

پرسش و ابهام اصلی این بود که آیا واقعا به‌گفته عده‌ای از سربازان، این کشتار در واکنش به تهدید و حمله مسلحانه ارتش جمهوریخواه ایرلند انجام گرفته است؟ نتایج تحقیق و تفحص رسمی نشان داد که این ادعا واقعیت نداشته است. هیچ‌یک از 14نفری که در آن یکشنبه کشته شدند، برای کسی تهدید و خطری جدی به شمار نمی‎رفت یا اقدامی انجام نداده بودند که بتوان به بهانه آن شلیک بیش از 100گلوله را توجیه کرد.
پای ارتش انگلیس به بهانه میانجیگری میان طرفین درگیری‌های فرقه‌ای به ایرلند باز شد.

اینستاگرام ره آوردنیوز

اما در نهایت این نیروها بر مقابله با ارتش جمهوریخواه ایرلند که مخالف حضور انگلیسی‌ها در کشور بودند متمرکز شدند. 2گروه در آن سال‌ها در ایرلند شمالی با یکدیگر درگیر بودند. ملی‌گرایان کاتولیک که خواستار ایرلندی واحد و مستقل بودند و پروتستان‌هایی طرفدار انگلیس که خواهان آن بودند تا ایرلند بخشی از انگلیس باقی بماند.

درگیری میان این دو گروه بیش از 3دهه ادامه داشت و جان بیش از 3600نفر را گرفت. اما درنهایت در سال1998 با امضای پیمان «جمعه نیک» یا «بلفاست» ظاهرا به پایان رسید.

یکشنبه خونین اما نقطه عطفی در تاریخ درگیری‌های ایرلند بود و منجر به قدرت گرفتن ارتش جمهوریخواه ایرلند شد. به‌گفته ادوارد دَلی یکی از شاهدان کشتار، بسیاری از جوانانی که در آن دوران به اتهام همکاری با ارتش جمهوریخواه در زندان محبوس بودند می‌گفتند اگر شاهد یکشنبه خونین نبودند، هرگز عضو این گروه نمی‌شدند.

این دوران انفجاری مملو از بمب گذاری در خودروها، شورش ها و قتل‌های انتقام جویانه بود که از اواخر دهه 1960 تا اواخر دهه 1990 ادامه داشت.

آغاز تنش در ایرلند شمالی

منشأ مشکلات به قرن‌ها جنگ برمی‌گردد که در آن مردم عمدتاً کاتولیک ایرلند تلاش کردند تا از حکومت بریتانیا (که عمدتاً پروتستان بودند) رها شوند. در سال 1921، ایرلندی‌ها با موفقیت برای استقلال جنگیدند و ایرلند به دو کشور تقسیم شد: ایالت آزاد ایرلند، که تقریباً به طور کامل کاتولیک بود، و ایرلند شمالی کوچکتر، که اکثراً پروتستان با اقلیت کاتولیک بودند.

در حالی که ایرلند کاملاً مستقل بود، ایرلند شمالی تحت سلطه بریتانیا باقی ماند و جوامع کاتولیک در شهرهایی مانند بلفاست و دری (که قانوناً لندن دری نامیده می‌شد) از تبعیض و رفتار ناعادلانه توسط دولت و نیروهای پلیس تحت کنترل پروتستان‌ها شکایت داشتند.

با گذشت زمان، دو نیروی متضاد در ایرلند شمالی متحد شدند: «ناسیونالیست‌های» کاتولیک در مقابل «وفاداران» پروتستان.

جنبش حقوق مدنی دهه 1960 با الگوبرداری از آمریکا

در دهه 1960، نسل جدیدی از ملی گرایان جوان کاتولیک و آگاه از نظر سیاسی و اجتماعی در ایرلند شمالی شروع به الگو برداری از جنبش حقوق مدنی در آمریکا کرده و الگویی برای پایان دادن به آنچه به عنوان تبعیض وقیحانه ضد کاتولیک در کشور خود می‌دیدند، دیدند.

تبعیض سیستماتیک در مسکن و مشاغل وجود داشت. به عنوان مثال، بزرگترین کارفرما در بلفاست کارخانه کشتی سازی داشت، که 95 درصد نیروی کارش را پروتستان تشکیل میداد. در شهر دری، که دو سوم کاتولیک‌ها را داشت، حوزه‌های رای‌دهی به‌قدری بد کنترل شده بودند که به مدت 50 سال توسط وفاداران [پروتستان] مدیریت می‌شد.

رهبران ملی‌گرای جوان مانند جان هیوم، آستین کوری و برنادت دولین از پذیرش وضعیت موجود خودداری کردند.

آن‌ها از جنبش حقوق مدنی آمریکا الگوبرداری کردند تا جایی که یکی از آهنگ‌هایی که در ایرلند شمالی خوانده شد، «ما باید غلبه کنیم» بود.

وقایع اکتبر 1968 در ایرلند شمالی

در 5 اکتبر 1968، یک راهپیمایی اعتراضی در امتداد خیابان دوک در شهر دری برنامه ریزی شد. فعالان ناسیونالیست می خواستند توجه را به سیاست های تبعیض آمیز مسکن جلب کنند.

این راهپیمایی توسط دولت ایرلند شمالی ممنوع اعلام شد، اما معترضان از این دستور سرپیچی کردند و در 5 اکتبر با تابلوهایی که روی آن نوشته شده بود “یک مرد، یک رای!” تجمع اعتراضی برگزار کردند.

جمعیت شروع به حرکت کرد، اما با صفی از پلیس ضد شورش که از نیروهای سلطنتی آلستر (RUC) تشکیل شده بود روبه رو شدند. آن‌های با باتوم به استقبال معترضان رفنتد و خشونتی بی سابقه را رقم زدند.

دوربین های تلویزیونی فیلم‌های نگران کننده ای به جهان مخابره کرد.

5 اکتبر 1968، در واقع جرقه ای بود برای روشن شدن آتشی بزرگ؛ زمانی بود که مشکلات شروع شد، و آن تصاویر تلویزیونی در حافظه مردم تاکنون حک شده است.

1969: خشونت در پل برنتولت

سرکوب خونین در 5 اکتبر 1968، تنش ها را بین ناسیونالیست های کاتولیک و وفاداران پروتستان تشدید کرد و زمینه را برای درگیری های خشونت آمیزتر فراهم کرد.

در روز سال نو 1969، فعالان ملی‌گرا به مانند راهپیمایی مارتین لوتر، راهپیمایی را آغاز کردند که از بلفاست، پایتخت ایرلند شمالی، تا دری، «پایتخت بی‌عدالتی» ترتیب دادند. 

RUC یک اسکورت پلیس برای معترضان ملی گرا در طول راهپیمایی چند روزه ترتیب دادند اما زمانی که معترضان به خارج از شهر دری و به پل برنتولت رسیدند وضع تغییر کرد. در آن زمان بود که یک گروه وفادار به پروتستان شروع به پرتاب سنگ به سمت معترضان کرد و پلیس نیز بی تفاوت تنها تماشا میکرد.

مهاجمان که حدود 300 نفر از وفاداران تخمین زده می‌شدند، با چماق‌ها و میله‌های آهنی به معترضان بر روی پل حمله کردند. معترضان برای نجات جانشان به رودخانه ی یخ زده پناه بردند در حالی که پلیس تنها تماشاچی این صحنه های خشونت آمیز بود.

1969: نبرد باگساید در ایرلند شمالی

برخی از مورخان آغاز واقعی مشکلات را به رویدادهای آگوست 1969 می‌چسبانند، زمانی که رژه وفاداران در دری جرقه سه روز شورش و انتقام‌جویی‌های خشونت‌آمیز را برانگیخت.

در سراسر ایرلند شمالی، گروه‌های وفادار به پروتستان مرتباً رژه‌هایی را برای بزرگداشت پیروزی‌های نظامی پروتستان‌ها که به قرن هفدهم بازمی‌گردد، ترتیب می‌دادند. در شهر دری، بخش محلی به پسران شاگرد معروف بود و آنها یک رژه وفادار میهن پرستانه را در 12 اوت برنامه ریزی کردند که مستقیماً از قسمتی از شهر که عمدتاً کاتولیک بودند به نام Bogside گذشت.

مخالفان این رژه پسران شاگرد را به عنوان یک تحریک مستقیم می دیدند و برای یک رویارویی خشونت آمیز، سد کردن خیابان ها و آماده شدند.

همانطور که معروف است، «نبرد باگساید» به مدت سه روز ادامه داشت، اما برخی از بدترین آسیب ها در بلفاست وارد شد، جایی که اوباش وفادار به کمک B-Specials در محله های کاتولیک نشین تجمع کردند و 1500 خانه را به آتش کشیدند.

در 14 آگوست، نخست‌وزیر ایرلند شمالی از دولت بریتانیا خواست تا برای بازگرداندن نظم، نیرو بفرستد. این آغاز یک دهه استقرار ارتش بریتانیا در ایرلند شمالی بود.

اساساً کل ایالت ایرلند شمالی طی یک دوره سه یا چهار روزه سقوط کرد. آنها نمی توانستند نظم را حفظ کنند، بنابراین انگلیسی ها مجبور شدند وارد شوند.

“یکشنبه خونین” و 30 سال خشونت فرقه ای در ایرلند شمالی

نیروهای بریتانیایی در ابتدا توسط ملی گرایان کاتولیک به عنوان محافظان بالقوه مورد استقبال قرار گرفتند، اما ارتش به زودی سیاست بحث برانگیز «توقیف بدون محاکمه» را به اجرا گذاشت و پس از آن صدها نفر از اعضای مظنون IRA را بدون روند قانونی بازداشت و روانه ی  زندان کرد.

در 30 ژانویه 1972، ملی گرایان کاتولیک در شهر دری راهپیمایی را در اعتراض به سیاست توقیف بریتانیا ترتیب دادند، اما ارتش برای متفرق کردن آن فراخوانده شد. هنگامی که معترضان متفرق نشدند، سربازان با گلوله های لاستیکی و سپس گلوله های جنگی به سمت آنان شلیک کردند. در تراژدی معروف به «یکشنبه خونین»، 13 معترض کشته و 17 تن زخمی شدند.

شگفت‌انگیز است که افراد بیشتری کشته نشدند.

در طول دهه‌های 1970، 1980 و 1990، ایرلند شمالی متحمل ده‌ها بمب‌گذاری خودرو و حملات فرقه‌ای توسط گروه‌های شبه‌نظامی از هر دو طرف مانند IRA و نیروی داوطلب اولستر شد.

صدها غیرنظامی در میان کشته شدگان بودند.

مشکلات، حداقل به طور رسمی، با امضای توافقنامه “جمعه نیک” در سال 1998 به پایان رسید، که چارچوبی برای تقسیم قدرت سیاسی و پایان دادن به چندین دهه خشونت ایجاد کرد.