تاریخچه شکل‌گیری پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)

رقابت جنگ سرد بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی برای چندین دهه به طول انجامید و منجر به سوء ظن ضدکمونیستی و حوادث بین‌المللی بسیاری شد؛ یکی از نتایج جنگ سرد تولد ناتو (پیمان آتلانتیک شمالی) بود که در سال 1949 میلادی بوجود آمد.

به گزارش ره آورد نیوز، در سال 1949 میلادی مصادف با 1328 شمسی، ترس از گسترش کشورهای کمونیستی و تهدیدات امنیتی این کشورها، ایالات متحده و 11 کشور غربی دیگر را بر آن داشت تا سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را تشکیل دهند.

در مقابل اتحاد جماهیر شوروی و کشورهای کمونیستی وابسته به آن در اروپای شرقی در سال 1955 یک اتحاد رقیب به نام پیمان ورشو را تأسیس کردند.

همسویی تقریباً همه کشورهای اروپایی در یکی از دو اردوگاه متضاد، تقسیم سیاسی قاره اروپا را که از آن زمان به بعد رخ داده بود، رسمیت بخشید.

این صف بندی چارچوبی را برای بن بست نظامی که در طول جنگ سرد (91-1945) ادامه یافت، فراهم کرد.

پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) چگونه شکل گرفت؟

درگیری بین کشورهای غربی (از جمله ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و سایر کشورها) و بلوک شرق کمونیستی (به رهبری اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیست یا اتحاد جماهیر شوروی) تقریباً به محض غلاف کردن تفنگ‌ها پس از پایان جنگ جهانی دوم آغاز شد.

اتحاد جماهیر شوروی بر استقرار دولت‌های طرفدار شوروی در بسیاری از مناطقی که در طول جنگ از نازی‌ها گرفته بود، نظارت و تاکید داشت.

در پاسخ، ایالات متحده و متحدان غربی آن به دنبال راه‌هایی برای جلوگیری از گسترش بیشتر نفوذ کمونیست‌ها در قاره اروپا بودند.

در سال 1947، رهبران ایالات متحده طرح مارشال را معرفی کردند، یک ابتکار دیپلماتیک که به کشورهای دوست کمک می‌کرد تا زیرساخت‌ها و اقتصادهای آسیب دیده خود از جنگ جهانی دوم را ترمیم کنند.

رویدادهای سال بعد یعنی در 1948، رهبران آمریکا را بر آن داشت تا موضع نظامی‌تری نسبت به اتحاد جماهیر شوروی اتخاذ کنند.

در فوریه 1948، یک کودتا با حمایت اتحاد جماهیر شوروی، دولت دموکراتیک چکسلواکی را سرنگون کرد و آن کشور را محکم به اردوگاه کمونیست‌ها کشاند.

در عرض چند روز، رهبران ایالات متحده موافقت کردند که به گفتگوهایی بپیوندند که هدف آن ایجاد یک توافق امنیتی مشترک با متحدان اروپایی خود بود.

این روند در ژوئن همان سال، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی دسترسی زمینی به برلین را قطع کرد و ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه را مجبور به انتقال تجهیزات هوایی به بخش‌های خود در شهر آلمان، که بین متفقین غربی و شوروی تقسیم شده بود، فوریت جدیدی پیدا کرد. (گزارش در مورد محاصره برلین توسط اتحاد جماهیر شوروی کلیک کنید.)

تولد ناتو (پیمان آتلانتیک شمالی)

مذاکرات بین کشورهای غربی در 4 آوریل 1949، زمانی که وزرای خارجه 12 کشور در آمریکای شمالی و اروپای غربی برای امضای پیمان آتلانتیک شمالی در واشنگتن دی سی گرد هم آمدند، به پایان رسید.

این اولین گام برای یک پیمان امنیتی بود که ماده 5 این پیمان بیان می‌کند که حمله نظامی به هر یک از امضاکنندگان، حمله علیه همه آنها تلقی می‌شود.

هنگامی که دین آچسون، وزیر امور خارجه ایالات متحده (1893-1971) امضای خود را بر روی این سند گذاشت، منعکس کننده تغییر مهمی در سیاست خارجی آمریکا بود.

برای اولین بار از دهه 1700، ایالات متحده به طور رسمی امنیت خود را به امنیت کشورهای اروپایی گره زد.

اعضای اصلی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) متشکل از بلژیک، بریتانیا، کانادا، دانمارک، فرانسه، ایسلند، ایتالیا، لوکزامبورگ، هلند، نروژ، پرتغال و ایالات متحده بودند.

ناتو برای 40 سال آینده ستون فقرات نظامی غرب در برابر اتحاد جماهیر شوروی و متحدانش را تشکیل داد و اعضای آن در طول دوران جنگ سرد بیشتر شدند.

یونان و ترکیه در سال 1952، جمهوری فدرال آلمان (آلمان غربی) در سال 1955 و اسپانیا در سال 1982 در پیمان ناتو پذیرفته شدند.

فرانسه که از نقش خود در این سازمان ناراضی بود، در سال 1966 تصمیم به خروج از مشارکت نظامی در ناتو گرفت و در سال 1995 مجدداً به ناتو بازگشت.

پیمان ورشو؛ اتحاد کمونیستی در مقابل ناتو

تشکیل پیمان ورشو به نوعی پاسخی به ایجاد ناتو بود، اگرچه تا شش سال پس از به وجود آمدن ائتلاف غربی رخ نداد.

این کشور مستقیماً از تسلیح مجدد آلمان غربی و پذیرش آن در ناتو در سال 1955 الهام گرفت.

پس از جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم، رهبران شوروی نسبت به تبدیل شدن مجدد آلمان به یک قدرت نظامی بسیار نگران بودند.

با این حال، در اواسط دهه 1950، ایالات متحده و تعدادی دیگر از اعضای ناتو شروع به حمایت از آلمان غربی کردند که بخشی از ائتلاف باشد و به آن اجازه دهند ارتشی را تحت محدودیت‌های شدید تشکیل دهد.

شوروی هشدار داد که چنین اقدام تحریک آمیزی آنها را مجبور خواهد کرد که ترتیبات امنیتی جدیدی در حوزه نفوذ خود اتخاذ کنند.

آلمان غربی در 5 مه 1955 رسماً به ناتو ملحق شد و پیمان ورشو کمتر از دو هفته بعد در 14 مه امضا شد.

آلبانی، بلغارستان، چکسلواکی، جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی)، مجارستان و اتحاد جماهیر شوروی به پیمان ورشو پیوستند. دو کشور لهستان و رومانی نیز به این پیمان ملحق شدند.

صف کشی در بلوک شرق تا زمانی که جنگ سرد با برچیده شدن تمام دولت‌های کمونیستی اروپای شرقی در سال‌های 1989 و 1990، برقرار ماند.

مانند ناتو، پیمان ورشو بر هدف ایجاد یک دفاع هماهنگ در میان کشورهای عضو خود به منظور جلوگیری از حمله دشمن متمرکز بود.

همچنین یک مؤلفه امنیت داخلی در توافقنامه وجود داشت که برای اتحاد جماهیر شوروی مفید بود.

این اتحاد مکانیزمی را برای شوروی فراهم کرد تا کنترل شدیدتری بر دیگر کشورهای کمونیستی در اروپای شرقی اعمال کند و اعضای پیمان را از جستجوی خودمختاری بیشتر باز دارد.

هنگامی که رهبران شوروی استفاده از نیروی نظامی را برای سرکوب شورش‌ها در مجارستان در سال 1956 و برای مثال در چکسلواکی در سال 1968 ضروری دیدند، آنها این اقدام را با نام پیمان ورشو انجام دادند.

آیا می دانستید؟ ناتو پس از دوران جنگ سرد به حیات خود ادامه داد و در اواخر دهه 1990 کشورهای عضو جدیدی را در اروپای شرقی به دست آورد. این تحول مورد استقبال رهبران فدراسیون روسیه قرار نگرفت و به منبع تنش پس از جنگ سرد بین شرق و غرب تبدیل شد.