فهرست مطالب
1357 شمسی در چنین روزی، در آخرین روزهای سلطنت پهلوی، به پیشنهاد علی امینی و دستور محمدرضا پهلوی شورای سلطنت تشکیل شد.
به گزارش ره آورد نیوز، 1357 شمسی مصادف با 1979 میلادی، به پیشنهاد علی امینی و دستور محمدرضا پهلوی شورای سلطنت تشکیل شد.
پیش از آن، حداقل از دوره نخست وزیری شریف امامی به بعد، موضوع تشکیل شورای سلطنت بر سر زبان‌ها بود، اما شاه رضایتی به این امر نشان نمی‌داد.
بویژه علی امینی طی ماه‌های آبان و آذر 1357 از شاه می‌خواست به تشکیل شورای سلطنت رضایت دهد و شرط می‌کرد که اعضای این شورا ضرورتا نباید پس از تحولات سال 1342 وابستگی آشکاری به رژیم پهلوی داشته باشند.
امینی، شخص خود، دکتر کریم سنجابی، محسن پزشکپور و دکتر غلامحسین صدیقی را برای احراز این مقام مناسب می‌دانست اما شاه به رغم ابراز تمایل اولیه نسبت به ایده علی امینی، پس از مشورت با افرادی مانند اردشیر زاهدی، غلامعلی اویسی و سپهبد رحیمی، حرف خود را پس گرفت.
با گسترش توفان انقلابی مردم ایران و بویژه پس از تظاهرات عظیم تاسوعا و عاشورای سال 1357 بار دیگر محمدرضا پهلوی به علی امینی متوسل شد تا طرح تشکیل شورای سلطنت را پی بگیرد.
محمدرضا پهلوی دستور تشکیل شورای سلطنت را با عضویت سیدجلال الدین تهرانی، محمدعلی وارسته، محمد سجادی، جواد سعید، عبدالله انتظام، علیقلی اردلان، عبدالحسین علی‌آبادی فرد، ارتشبد عباس قره‌باغی و شاپور بختیار صادر کرد و خود به عنوان رییس اولین و آخرین جلسه را برگزار کرد و سه روز بعد ایران را برای همیشه ترک کرد.
شورای سلطنت بعد از خروج شاه چند بار تشکیل جلسه داد و سیدجلال الدین تهرانی از چهره های ملی – مذهبی که نائب‌التولیه حرم رضوی را بر عهده داشت و با بخشی از بدنه روحانیون کشور نزدیکی داشت را به ریاست برگزید و قرار بود موقعیت آخرین شاه ایران را با انتقال مسالمت آمیز قدرت حفظ کند.
با استعفای غافلگیر کننده و زودهنگام سید جلال الدین تهرانی در اول بهمن ماه یعنی هفت روز بعد از تشکیل شورای سلطنت، عملاً کارکرد این شورا نیز در پرده‌ی ابهام باقی ماند.
ایده‌ی شورای سلطنت از کجا آمد؟
براساس قانون اساسی مشروطه، شورای سلطنت، برای سه زمان با وظایف ویژه و اعضای مشخص پیش‌بینی شده بود.
شورای سلطنت، یک‌جا مشاور نایب‌السلطنه در اجرای وظایفش بود. در اصل 38 متمم قانون اساسی که در 18 شهریور 1346 در مجلس مؤسسان اصلاح شد، آمده بود: «… نایب‌السلطنه، شورایی مرکب از نخست‌وزیر و رؤسای مجلسین و رئیس دیوان عالی کشور و چهار نفر از اشخاص خبیر و بصیر کشور به انتخاب خود تشکیل و وظایف سلطنت را طبق قانون اساسی با مشاوره آن شورا انجام خواهد داد تا ولیعهد به سن بیست سال تمام برسد.»
در دوره قاجار که اولین قانون اساسی ایران نوشته شد، برای ولیعهد، که قرار بود پس از فوت یا کناره‌گیری شاه به جای او بنشیند، حداقل سن هجده را تعیین کرده بودند که این سن بعدها در متمم قانون اساسی به بیست سال تغییر یافت.
با این حال، اگر ولیعهد به سن قانونی نرسیده بود با تصویب نمایندگان دو مجلس شورای ملی و سنا، نایب‌السلطنه‌ای برای او انتخاب می‌کردند تا وظایفش را برعهده بگیرد.
اما در دوره پهلوی، مادر ولیعهد به عنوان نایب‌السلطنه اصلی معرفی شده بود.
بیشتر بدانید…
سقوط دولت ازهاری و آغاز به کار دولت شاپور بختیار
آغاز کنفرانس گوادلوپ برای بررسی اوضاع ایران
سفر مخفیانه ژنرال هایزر به تهران
رئیس شورای سلطنت که بود؟
برابر اصل چهل و یکم متمم قانون اساسی نیز در صورتی که نایب‌السلطنه‌ای معلوم نشده بود، از طرف دو مجلس شورا و سنا کسی باید به این سمت انتخاب می‌شد و تا زمان انتخاب وی، هیئتی مرکب از نخست‌وزیر، رؤسای مجلسین و رئیس دیوان عالی کشور و سه نفر از بین نخست‌وزیران سابق یا رؤسای سابق مجلسین به انتخاب هیئت دولت، موقتاً امور نیابت سلطنت را برعهده می‌گرفت.
اما اصل 42 چیز دیگری می‌گفت: «پادشاه می‌تواند در موقع مسافرت و در غیاب خود، شورایی برای اداره امور سلطنت انتخاب و یا نایب‌السلطنه تعیین کند که با مشاورة شورای مزبور، امور سلطنت را موقتاً برای مدت مسافرت و در غیاب پادشاه انجام دهد.»
بنابراین، چنین شورایی نه با ترکیب هشت نفره اصل 38 تشکیل می‌شد و نه با ترکیب هفت نفره اصل 41.
تا سال 1357 شمسی که انقلاب مردم ایران به اوج خود رسیده بود و محمدرضا پهلوی در فکر راه چاره‌ای برای ادامه حیات سلطنتش بود، دوبار و براساس قانون اساسی، در دوره قاجار، کسانی نایب‌السلطنه شده بودند: علی‌رضاخان عضدالملک (8 ذی‌قعده 1327 تا 17 رمضان 1328) و ابوالقاسم خان ناصرالملک (18 رمضان 1328 تا 27 شعبان 1332).
هر دو نایب‌السلطنه احمدشاه قاجار بودند که در دوازده سالگی به جای پدرش، محمدعلی شاه مخلوع، پادشاه ایران شده بود و در 1332 قمری پس از رسیدن به هجده سالگی، تاج‌گذاری کرد.
اگرچه پیش‌تر و قبل از نگارش قانون اساسی، در دوره ناصرالدین شاه، عباس‌میرزا، پسر فتحعلی شاه و نیز محمدمیرزا، در دوره مظفرالدین شاه، نایب‌السلطنه شده بودند اما هرگز در غیاب شاه، عهده‌دار این سمت نشدند.
در دوره رضاشاه پهلوی، نه کسی نایب‌السلطنه شد و نه شورای سلطنت تشکیل گردید.
پس از روی‌کار آمدن محمدرضا شاه در شهریور 1320، وی نیز تا سال 1344 نایب‌السلطنه‌ای نداشت ولی به دنبال ترور ناموفق شاه در 21 فروردین 1344 در کاخ مرمر، مجلس مؤسسان تشکیل جلسه داد و فرح دیبا، همسر سوم محمدرضا را به نیابت سلطنت برگزید. زیرا رضا پهلوی، پسر ارشد محمدرضا در آن سال تنها پنج ساله بود و نمی توانست در صورت مرگ پدرش، جانشین وی شود.
با این حال، محمدرضا شاه اغلب قبل از خروج از کشور، شورای سلطنت را تشکیل می‌داد.
از جمله در 1327 شمسی که محمدرضا عازم انگلستان شده بود، غلامرضا، علیرضا و عبدالرضا، سه تن از برادرانش به اتفاق نخست‌وزیر، رئیس مجلس شورای ملی و پنج نفر از افراد سرشناس و مورد اعتمادش را به عنوان اعضای شورای سلطنت انتخاب کرده بود.
سال 1341 شمسی نیز پیش از سفر شاه به آمریکا، شورای سلطنت مرکب از غلامرضا و عبدالرضا پهلوی، علی امینی نخست‌وزیر و حسین علا وزیر دربار، تشکیل شده بود.
آخرین‌بار که این شورا در کشور تشکیل شد، به روز 23 دی 1357، یک روز پس از تشکیل شورای انقلاب اسلامی توسط آیت الله خمینی باز می‌گردد.
پی نوشت:
نسرین خدایاری، «شکل‌گیری و فروپاشی شورای سلطنت؛ تیر خلاص بر پیکر رژیم شاهنشاهی»، جام‌جم، 3/11/84، ص 11.
یک نظر
تعقيب: آخرین پادشاه ایران، تهران را ترک کرد - سایت خبری تحلیلی رهآورد