ماده ۵ ناتو چه می‌گوید؟

ماده 5 ناتو سنگ بنای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است و بیان می کند که حمله به یک عضو ناتو حمله به همه اعضای آن محسوب می‌شود.

اما به رغم اهمیت آن، ناتو تنها یک بار در تاریخ خود به ماده 5 استناد کرده است – در پاسخ به حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 در آمریکا.

تاسیس ناتو پس از جنگ جهانی دوم

پیمان آتلاینتیک شمالی یا ناتو در سال 1949 میلادی پس از جنگ جهانی دوم تأسیس شدند، زمانی که جنبش های کمونیستی مورد حمایت اتحاد جماهیر شوروی تهدیدی جدی برای دولت های منتخب دموکراتیک در سراسر اروپای ویران شده از جنگ بود.

اینستاگرام ره آوردنیوز

در سال 1948، حزب کمونیست چکسلواکی، حکومت دموکراتیک آن کشور را سرنگون کرد، در حالی که در آلمان، مقامات شوروی بخش تحت کنترل متفقین برلین را در تلاش برای تقویت موقعیت خود در آنجا محاصره کردند.

در جریان محاصره‌ی برلین، هواپیماهای آمریکایی و بریتانیایی مواد غذایی، سوخت و سایر لوازم حیاتی را برای شهروندان منزوی در برلین غربی به آن‌ها می‌رساندند، که این اتفاق پیروزی اولیه غرب در جنگ سرد را رقم زد. و با راه اندازی طرح مارشال که کمک اقتصادی به کشورهای جنگ زده اروپا بود، ایالات متحده آمریکا قاطعانه سیاست قبلی خود یعنی انزواگرایی را کنار گذاشت.

اما در چنین برهه‌ای آسیب‌پذیر، واضح به نظر می‌رسید که اروپا نه تنها به کمک اقتصادی، بلکه به حمایت نظامی نیز نیاز دارد تا بتواند قدرت اتحاد جماهیر شوروی را کنترل، از احیای جنبش‌های نظامی ملی‌گرا (مانند نازیسم) جلوگیری کند و امکان فعالیت‌های سیاسی را فراهم کند؛ در واقع گام مهمی برای توسعه در راستای خطوط دموکراتیک ایجاد کند.

تنش بین ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی منجر به تشکیل اتحادهای کلیدی شد که در طول جنگ سرد دوام داشت.

در آوریل 1949، نمایندگان 12 کشور – ایالات متحده آمریکا، کانادا، بریتانیا، فرانسه، بلژیک، هلند، نروژ، دانمارک، لوکزامبورگ، ایسلند، ایتالیا و پرتغال- در واشنگتن دی سی گرد آمدند تا پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را امضا کنند.

رئیس جمهور هری اس. ترومن در مراسم امضای قرارداد گفت: “مردان با شجاعت و بینش هنوز هم می توانند سرنوشت خود را تعیین کنند.” آنها می‌توانند بردگی یا آزادی را انتخاب کنند – جنگ یا صلح … اگر امروز چیزی قطعی است، اگر چیزی اجتناب ناپذیر در آینده وجود دارد، این خواست مردم جهان برای آزادی و برای صلح است.”

متن ماده 5 ناتو می‌گوید: “حمله مسلحانه به یک یا چند عضو در اروپا یا آمریکای شمالی، حمله علیه همه آنها تلقی خواهد شد…»

س از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، ناتو درهای خود را به کشورهای سابق پیمان ورشو (جمهوری چک، مجارستان، اسلواکی و لهستان) و جمهوری‌های شوروی سابق (استونی، لتونی، لیتوانی) باز کرد. این اتحاد همچنین نقش خود را گسترش داد.

کشورهای عضو در دهه 1990 نیروهای حافظ صلح را به بوسنی فرستادند و در سال 1999 در صربستان برای دفاع از کوزوو حملاتی انجام دادند.

در این بین، چندین جمهوری شوروی سابق، از جمله جمهوری‌های منطقه بالتیک، به اتحاد ناتو پیوستند.

ماده 5 ناتو پس از حملات 11 سپتامبر

در 12 سپتامبر 2001، یک روز پس از حملات تروریستی به مرکز تجارت جهانی و پنتاگون، ناتو برای اولین بار در تاریخ خود ماده 5 را مورد استناد قرار داد و اعضای خود را متعهد کرد که در واکنش به حملات در کنار ایالات متحده آمریکا بایستند.

در قطعنامه ای چهار بند که به اتفاق آرا به تصویب رسید، این سازمان اعلام کرد تهدیدات علیه امنیت جهانی در 52 سال پس از تأسیس اتحاد ناتو، به شدت تغییر کرده است.

در 2 اکتبر 2001، لرد رابرتسون، دبیر کل ناتو، یک کنفرانس مطبوعاتی برای بحث در مورد رویدادهای 11 سپتامبر برگزار کرد و متعهد شد که از 18 متحد ناتو در مبارزه علیه تروریسم بین المللی حمایت کند.

در این بیانیه آمده است: «تعهد به دفاع جمعی که در معاهده واشنگتن گنجانده شده است، در شرایطی بسیار متفاوت از شرایط کنونی انجام شد». “اما امروزه در جهانی که در معرض بلای تروریسم بین‌المللی قرار دارد، اعتبار و اهمیت آن کم نیست.»

علاوه بر مشارکت در جنگ در افغانستان، پاسخ ناتو به حملات 11 سپتامبر طبق ماده 5 شامل عملیات Eagle Assist بود که طی آن هواپیماهای ناتو به گشت زنی در آسمان ایالات متحده آمریکا به مدت هفت ماه بین سال های 2001 تا 2002 و عملیات Active Endeavour کمک کردند. که در آن نیروهای دریایی ناتو برای انجام فعالیت‌های ضد تروریستی در شرق مدیترانه اعزام شدند.

عملیات Active Endeavour که در اکتبر 2001 آغاز شد و سپس به کل منطقه مدیترانه گسترش یافت، تا سال 2016 ادامه داشت.

ناتو اقدامات دفاعی جمعی را در موقعیت‌های دیگر از جمله استقرار موشک در مرز ترکیه و سوریه در سال 2012 انجام داده است. از جمله سه برابر شدن تعداد نیروهای واکنش ناتو.

در سال 2014، کشورهای عضو ناتو موافقت کردند که تلاش کنند تا 2 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را برای دفاع هزینه کنند، اگرچه اکثر کشورهای عضو در رسیدن به این هدف غیر الزام آور ناکام بودند.

روابط آمریکا و ناتو در دوران ترامپ، بایدن

در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا روابط ناتو با این عضو مهم با چالش‌هایی روبه رو شد.

دونالد ترامپ از ناتو انتقاد کرد و در مصاحبه ای در سال 2017 آن را “پیمانی منسوخ” خواند و از دیگر اعضای ناتو به دلیل عدم هزینه کافی برای دفاع انتقاد کرد. اما او همچنین در ژوئن 2017، طی یک کنفرانس خبری با رئیس جمهور رومانی، تعهد ایالات متحده به ماده 5 را تأیید کرد: «من ایالات متحده آمریکا را به ماده 5 متعهد می‌کنم، و مطمئناً ما آنجا هستیم تا از آن محافظت کنیم، و مطمئناً این یکی از دلایل مهم است. من از مردم می‌خواهم با پرداخت پول لازم برای داشتن ناتو، مطمئن شوند که نیروی بسیار بسیار قوی داریم.»

در فوریه 2022، جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا به نیروهای آمریکایی در شرق اروپا دستور داد تا در حالی که نیروهای نظامی روسیه اوکراین را محاصره کرده اند، نیروهای واکنش ناتو را تقویت کنند. با احاطه سربازان مرز اوکراین، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، اصرار داشت که جمهوری شوروی سابق هرگز اجازه ندارد به ناتو بپیوندد.

همانطور که جان اف. کربی، سخنگوی پنتاگون در یک نشست خبری در 2 فوریه 2022 گفت، “تعهد ما به ماده 5 ناتو و دفاع جمعی همچنان پابرجاست.”